Een reis langs gedichten en verhalen
- Op 30 juli 2021
- Anne van Delft, Ferran Bach, Gedichten, Levensverhalen, Poëzie, Stichting Platform Levensverhalen, Wijk aan Zee
Door Ferran Bach
Begin april 2021 zit Nederland nog in lockdown. In een klein dorpje in Noord-Holland staat er iets bijzonders te gebeuren. De vrijwilligers van het Nivon natuurvriendenhuis in Wijk aan Zee organiseren een training voor vertelliefhebbers: Verhalen driedaagse door trainer en verhalenverteller Anne van Delft. Ik had niet verwacht dat het door zou gaan. Op het nippertje meld ik me aan. Er is maar één plek over.
Van Tilburg naar Wijk aan Zee
Ik rij vanuit Tilburg, het navigatiesysteem vertelt hoe ik mijn bestemming kan bereiken. De routeaanwijzingen zijn een soort roadmovie zonder emoties verteld, en toch spannend, met onverwachte wendingen. Ik realiseer me nu dat ik de held en de toehoorder in deze vertelling ben. Als de toehoorder niet luistert en de verkeerde afslag neemt, brengt hij de held in gevaar. Wat een bizarre situatie, als held heb ik eigenlijk niets te vertellen… Cut, cut!, schreeuwt de filmregisseur in me. Ik moet dit reisverslag meteen afkappen, het gaat linea recta naar een gespleten persoonlijkheid.
Iedereen is de avond van tevoren in Wijk aan Zee aangekomen, we mogen gratis logeren om de volgende ochtend op tijd te beginnen. Buiten is het nog licht, ik ga de Noordzee begroeten. Als ik de duinen richting het strand afdaal, waait het zo hard dat het aangewaaide zand je zeer doet. Het schuurt je gezicht, het komt in je ogen, tussen je tanden. De zee is wild, een handvol mensen wagen zich aan een strandwandeling. Ik kijk naar links: de witte rookpluimen van Tata Steel verscheuren de blauwe lucht. Gelukkig waait het richting de hoge schoorstenen.
Binnenshuis waait het ook, de cursusinschrijvingen schommelen tot op de ochtend zelf. Op het laatste moment durft iemand het openbaar vervoer niet te gebruiken, een Nederlandse vrouw die in Duitsland woont zou in quarantaine moeten gaan en zegt af, een deelnemer heeft een druppelneus en blijft thuis.
Na deze natuurlijke selectie eindigen we met vier dappere deelnemers: een bioloog uit Nijmegen die groepen in de natuur rondleidt en haar verhaal wil vernieuwen, een gepensioneerde kleuterjuf uit Amsterdam die heel veel verhalen aan kinderen heeft verteld, een vormgeefster uit Tilburg die eigenlijk te laat was voor een andere cursus, en ik die al lang een training van Anne wilde meemaken.
Vanochtend kwam ik de Nivon organisator in de gang tegen: ‘Wat leuk,’ zegt hij spontaan. ‘Een man!’ Ik glimlach, als een verteller met lichte kiespijn. Dit is een terugkerend patroon in mijn leven. Ik zat vaak als enige jongen in een meisjesgroep. Terwijl thuis was het juist andersom: zeven jongens en één meisje. Mijn zus heeft daaronder geleden, ze vond het lastig om meisje te zijn. Maar dat is een ander verhaal. Ik moet bij de les blijven.
In de aankondiging op de website van het Nivon vertelde Anne wat zij van plan is met deze training:
‘’In deze Verhalendriedaagse gaan we verhalen maken, vertellen en lekker luisteren. Met uitnodigende oefeningen kom je spelenderwijs tot een verhaal waar je graag mee naar huis gaat. Dat kan van alles zijn: een volksverhaal of een stukje levensverhaal, een verhaal over iets bijzonders in de natuur, iets belangrijks of iets kleins, spannends of romantisch. Voor volwassenen of kinderen, voor allerlei gelegenheden. Breng mee wat jij daarbij goed kunt gebruiken: je geliefde verhalen in boek of kopie, een lekker schrift en pen, en als je wilt kleurpotloden of krijtjes, tekenpapier, mogelijk ook foto’s, een gedicht of krantenbericht dat er voor jou bij hoort, kleren die lekker zitten en schoenen om mee naar buiten te gaan, maar misschien ook kleren die passen bij je verhaal, of een voorwerp dat bij je verhaal past? Als je wilt is het leuk om in de komende weken aantekeningen te maken over verhalen die jij boeiend vindt. En als je een vraag hebt over een verhaal dat je niet kunt vinden, dan kun je mij bellen, dan kijk ik of ik het heb en mee kan brengen. Graag tot 6 april in Wijk aan Zee!’’
Het voelt vreemd om na maanden weer aan een groepsactiviteit mee te doen. Voor de training en de maaltijden blijven we in dezelfde zaal, door de grote ramen kijken we naar de groene duinen. De tafels zijn aan de kant geschoven, je ontbijt aan je vaste plek, je naam staat op een geeltje, daarna zitten we in een wijde kring, op gepaste afstand.
De trainer maakt een overzicht van alle dagdelen. Ze gooit haar programma om en focust op de vier deelnemers.
“Welk verhaal wil je doen?” vraagt ze. “Neem ons mee naar een plek. Je komt hier met een wens. Wat wil je vanavond doen, wat wil je aan ons laten zien?”
Ik heb een poëzieprogramma met eigen werk meegenomen. De titel is Bach bloesem: poëtische remedies voor elke gemoedstoestand. Ik heb de indeling, de thema’s en de gedichten al klaar. Elk gedicht is op zichzelf een verhaal, deze dagen wil ik de gedichten voordragen en de inleidingen in een kleine kring toetsen.
Ik schrijf al jaren in het Catalaans, maar ik kan het met mijn Nederlandse omgeving niet delen. Plotseling durfde ik in het Nederlands te schrijven. Het gebeurde tijdens een studiereis met geografiestudenten in Marokko. We reisden in een bus door het steeds wisselende landschap, een Nederlandstalige wolk -sinds Corona noemen we dit een bubbel- langs een Arabischtalige horizon. Een vast onderdeel in de reis was een literaire avond. Dit is mijn eerste gedicht in het Nederlands:
IN DE SOEK VAN FES
In de soek van Fes
hangt een kamelenkop vredig te slapen,
eindelijk bevrijd
van de armoede
van de droge dagen
van de toeristen.
In de soek van Fes
is het gemakkelijker voor een kameel
door het oog van de naald te kruipen
dan voor een toerist
door de poort van de camera te lopen.
In de soek van Fes
implodeert het land in je hoofd.
Nooit meer je ogen kunnen sluiten
bevrijd van die hangende kamelenkop.
In de soek van Fes.
Trouwens, dit gedicht heb ik deze keer niet voorgedragen. Dus, even terug naar Wijk aan Zee. Je leert veel van de reacties op elkaars verhaal en optredens. Ik maak aantekeningen om niets te missen:
-
- Een verteller is ‘ergens’ en vertelt over ‘ergens anders’;
- Je bent de dirigent van het verhaal, benut alle klanken en kleuren;
- Je hoeft je verhaal niet letterlijk uit je hoofd te leren. Visualiseer het landschap, als een maquette: de kikker hier, de wijze man in de wolk daar, de betoverde jongens rechts. En dan vertel je wat je voor je ziet;
- Laat je niet door het verhaal wegblazen. Laat het verhaal en de emoties toe. Je neemt altijd jezelf mee in het verhaal, niet ontkennen hoe je je op dat moment voelt;
- Doorloop het verhaal en je gevoelens op dit moment. Zet je kracht in je voeten.
Tijdens de drie dagen krijg ik ruimte om drie gedichten voor te dragen met telkens een korte inleiding. De tips van Anne en de reacties van mijn collega’s zijn goud waard.
-
- Over de inleiding van de gedichten:
Bereid je luisteraars voor, zonder dat je de inhoud van het gedicht weggeeft;
Je inleiding mag niet afleiden. Let op de informatie die in de weg staat en afleidt van de kern van je gedicht.
-
- Over de voordracht:
Bedenk hoe je je publiek wilt hebben: de opstelling;
Niet met je aantekeningen rommelen;
Liever niet achter een katheder staan;
Zinnen uit laten klinken;
Slot: het publiek kijkt naar de dirigent. Je moet de aandacht verdragen. Niet je verontschuldigen (‘het gaat om het gedicht, kijk niet naar mij’).
Van Wijk aan Zee naar Tilburg
Terug in Tilburg herken ik het uitzicht met de rookpluimen en de hoge schoorstenen op het journaal. Toevallig! Of zie je alleen dat wat je al kent? De woordvoerder van een burgergroep vraagt aandacht voor hun verhaal. Wijk aan Zee heeft het hoogste aantal astmapatiënten in Nederland. De luchtkwaliteit is zorgwekkend slecht. Het was leuk geweest om deze woordvoerder in onze cursus te hebben, bedenk ik me nu. Ik zou haar voor de volgende editie zeker uitnodigen. Onder natuurbeminnende vrijwilligers, eigengereide pensionado’s en andere bijzondere vogels van een natuurhuis voelden we ons veilig. Helaas hebben alle goede bedoelingen bij elkaar geen invloed op de luchtkwaliteit.
Ik had deze drie dagen niet willen missen. Van tevoren wist ik niet wat ik kon verwachten, na afloop wist ik precies wat ik eraan heb gehad. En ik deel het graag. Heerlijk om te leren, heerlijk om te delen.
Met poëzie kan ik op een persoonlijke wijze een persoonlijk thema bij een verhalengroep aansnijden. Ik ben in de levensloop van mensen geïnteresseerd, in de grote veranderingen en de bijzondere ontmoetingen in hun leven. Ik gebruik gedichten als uitnodiging voor een vertelronde, zoals onderstaand voorbeeld.
Wees niet ongerust als er na het gedicht een diepe stilte valt.
STELLING VAN THALES
Als kind zie je een boom
en dringt het niet tot je door
dat ook hij klein is begonnen.
Als man verbaas je je steeds weer
hoe hard die kleine boom is gegroeid.
Een kind. Een man. Een boom.
De drie hoeken van het oog.
Wijk aan Zee – Tilburg, juli 2021