Mieke Aalderink en Verhalentafel Nuland

‘Hier wil niemand de deur uit zonder zelf te vertellen’

Verhalengroepen met ouderen zijn er in vele soorten en maten. In Nuland verleidt Mieke Aalderink de ouderen hun verhaal te delen aan de Verhalentafel. 

Mieke en verhalen, hoe zit dat?

‘Ik ben al heel lang bezig met taal, vertellen en verhalen. Eerst in de bibliotheek, later met mijn eigen bedrijf Mieke Verhalen. Ik vertel verhalen, maak vertelvoorstellingen voor volwassenen en kinderen. En ik geef les in vertellen aan kinderen en leerkrachten op basisscholen.’

‘Verhalen delen met oud en jong werkt heel goed. Kinderen zijn nieuwsgierig en bedenken en stellen veel vragen. Ouderen vertellen graag en zijn blij met een gretig publiek. De kinderen kregen de opdracht om een verhaal van opa of oma creatief te bewerken tot een aangepast, nieuw verhaal. Hun eigen fantasie en creativiteit gebruikten ze om het verhaal spannender, mooier te maken.’

Verhalen komen vanzelf los

Ik merkte bij voorstellingen voor ouderen dat de verhalen spontaan naar boven komen. Al bij het klaarzetten van mijn decorstukken heb ik de nieuwsgierigen om mij heen staan. Dan hoor ik een verhaal over waar iemand vroeger naar een voorstelling ging. Of een verhaal over ander soort vermaak wanneer ‘uitgaan’ niet binnen hun mogelijkheden zat. Mijn eigen voorstellingen, de verhalen die ik daarin vertel, daarmee komen de verhalen van ouderen vanzelf los.

En nu is er een verhalentafel in Nuland. Hoe ben je begonnen? 

‘Begin 2016 heb ik over mijn ervaringen op scholen kunnen vertellen op een inspiratiemiddag van Platform Levensverhalen. Daar hoorde ik van de training waar je leert hoe je met ouderen in een groep verhalen kunt delen. Ik ben de training gaan doen, heb daar echt tijd voor gemaakt. We hadden de opdracht om, heel praktisch, een eigen plan te maken voor een verhalengroep. Op zo’n manier dat het leuk is voor de mensen met wie je dit wilt gaan doen. Maar ook voor mijzelf. Zomer 2016 zijn we echt begonnen met de Verhalentafel in Nuland, het dorp waar ik zelf woon.

Wie nodig jij uit aan de Verhalentafel?

‘Ouderen vanaf 60-plus maar 80-plus doet ook mee. Dit voorjaar (2018) zaten er tien om de tafel, vier mannen en zes vrouwen. Met tien kan iedereen aan de beurt komen om te vertellen.

Ik doe elke keer een serie van vijf bijeenkomsten. Drie keer per jaar, in voorjaar, zomer en najaar. Sommigen komen telkens terug, niet iedereen wil dat. Het is ook leuk dat nieuwe mensen aanschuiven.

In Nuland (4400 inwoners, ingelijfd als ‘wijk’ bij het grote ’s Hertogenbosch, red.), is het niet zo moeilijk om contacten te leggen maar een persoonlijke uitnodiging is de allerbeste weg om senioren ook echt over de streep te trekken. Want verkijk je niet, je moet mensen echt verleiden om te komen. Met alleen een folder red je het niet.

‘Namen krijg ik door via bijvoorbeeld de lokale afdeling van de KBO, de huisarts, de activiteitenbegeleider van het Martinushuis (verzorgingshuis) of de wijkwerker. Natuurlijk krijg ik die namen pas als de persoon zelf op de hoogte is dat de dokter of iemand anders hem of haar heeft aanbevolen mee te doen aan de Verhalentafel.’Hoe kom je aan onderwerpen? Wat kies je als eerste?

‘Ik wil afwisseling tussen luchtige en wat diepgaander onderwerpen. Ik begin een serie-van-vijf-bijeenkomsten altijd met een kennismakingsspelletje en een veilig thema. Iets waarover je als verteller je niet zo in de kaart hoeft laten kijken. Zoals Vertel iets over je eigen naam; Het bewaren van voedsel; of Een plek in het dorp die betekenis voor je heeft. 

Wissel af in HOE je een onderwerp inleidt. Een stukje verrassing elke bijeenkomst, dat waardeert iedereen. Ik gebruik liedjes (YouTube is een goudmijn!), teksten uit (jeugd)boeken, gedichten, spreuken en voorwerpen om iets op gang te brengen.

Paasverhalentafel 

‘Aan het eind van de twee uur doe ik een doorkijkje naar de volgende keer: met een spreuk, vraag of opdracht. En ik geef iets tastbaars mee. Bijvoorbeeld bij het thema ‘Pasen’. Toen deelde ik aan het eind van onze middag stroken gekleurd papier uit, op tafel lagen dikke stiften. Ieder voor zich kon 5 minuten associëren bij het thema ‘Pasen’ en schreef zijn of haar gedachten op. Die stroken heb ik thuis vervolgens op een groot ei geplakt. En de keer erop, tijdens de ‘Paasverhalentafel’ opgehangen. Om de beurt koos iemand een strook papier en las het onderwerp voor. Zo hadden we voor twee uur herinneringen en verhalen bij het thema ‘Pasen’.
 

Van licht en luchtig naar meer diepgang   

‘We hebben het gehad over Ouder worden, wat betekent dit voor jou? Of over Sinterklaas met een lach en een traan. En Waar voel je je thuis? Dat pakte iedere keer toch weer verrassend uit. Toen we spraken over Sinterklaas-vieringen, daar kwam de dreiging en de angst voorafgaand aan het feest zelf op tafel. Sinterklaas wist alles en Piet had nog een roe waar hij echt mee sloeg. Of het verdriet, wanneer je heel graag een bepaald cadeautje wilde en dat steeds maar niet kreeg, terwijl andere kinderen in de straat dat wél kregen. Was je dan nooit  braaf genoeg?

Ogen en oren open voor wat er leeft in de groep

‘Ik hou mijn ogen en oren open voor hoe en wat mensen vertellen. Of het nog bijdraagt aan wat de groep aan kan. Niet te veel uitweiden bijvoorbeeld, dat kap ik vriendelijk af. Of ik parkeer het onderwerp tijdelijk tot de evaluatie of maak er een thema van voor een volgende bijeenkomst. Dan vraag ik hoe een onderwerp leeft bij iedereen. 

Vul in: een gespreksleider…

‘Maakt sfeer! Heel belangrijk vind ik sfeer maken in die wat kale ruimte in het Martinushuis. Met een kleedje, een plant of een bijpassend voorwerp op tafel. Ik probeer het zo de doen dat deze kamer twee uur lang ‘onze’ ruimte is.  

‘Dat ik de leiding moet nemen, voelde in het begin wat ongemakkelijk maar is zo ontzettend belangrijk. Een goed geïntroduceerd thema steekt een vuurtje aan, dan gebeurt het zomaar dat mensen door elkaar heen gaan praten. Ik sla wel eens – wel altijd met een kwinkslag hoor! –  met mijn hand op tafel, “en nu allemaal stil”. Voor mij laat dit zien dat iedereen heel graag wíl vertellen. Maar mijn rol is echt nodig om het luisteren naar elkaar in goede banen te leiden.

Niemand de de deur uit zonder zelf te vertellen

‘Ook belangrijk: besteed tijd en aandacht aan je voorbereiding. Een passend thema, vragen bedenken. Voorwerpen, teksten, stellingen, afbeeldingen verzamelen. Dit doe ik om samenhang en voldoende inspiratie te bieden en iedereen bij het thema te houden.

‘Sommige senioren schoven bij de eerste keer aan met een waarschuwing, “ik kom alleen maar luisteren hoor”. Mijn ervaring is: er gaat op zo’n middag niemand de deur uit zonder zelf te vertellen. Dit krijg ik ook terug van de mensen, ‘wat heb je het weer goed geregeld voor ons’.

Welke reacties krijg je nog meer?

‘Heel verschillende achtergronden aan tafel, dat maakt de verhalen zo boeiend. Hier heb je andere gespreksstof dan op een verjaardag. Iedereen vindt het prettig dat als spelregel bovenaan staat: luisteren naar elkaar en je verhaal mogen afmaken. Tien deelnemers per serie is echt het maximum, iedereen die wil vertellen moet de kans krijgen.

Code rood 

Lopen met een stok of rollator, 80-plus zijn, het is geen belemmering om mee te doen aan de Verhalentafel Nuland. Helma, een vriendin van Mieke, helpt sinds kort mee met de aankleding van de ruimte, bij het bedenken van thema’s en andere praktische zaken. Mieke: ‘Deze senioren zijn allemaal fit in het hoofd. De meeste mensen komen altijd. Ook die keren dat het regent. Dan gaat Helma haar rondje met de auto rijden. Om iedereen die niet op eigen benen de weg langs durft, op te halen. Zelfs die keer bij code rood bleef niemand thuis.

Onderwerpen van Mieke

Een dierbare plek
Dit heb ik bewaard (een voorwerp)
School en leren
Ouder worden, wat betekent dit voor jou? 
Ons dagelijks brood, de boodschappen
Paasbest, pasen en paastradities
Seizoenen
Sinterklaas
Fotoverhalen

…. en nog meer
 

Mieke Aalderink, www.verteller.com